Tükenmişlik sendromu, insanların yüz yüze çalıştığı mesleklerde yaygın olarak görülen bir sendromdur, çünkü insanlar duygusal olarak tükenmiş, iş nedeniyle karşılaştıkları insanlara karşı duyarsız hale gelir ve kişisel başarı duygularını azaltır.
Tükenmişlik Sendromunun Evreleri
1) İdealistlik Evresi
Bu aşamada, kişi yüklendiğini ve zorlandığını fark ettiğinde, kendini giderek daha fazla zorlayarak bu durumdan kurtulmaya çalışır. Aynı zamanda umut ve canlılık ile doludur, bu yüzden gerçekliğini, yeteneklerini ve koşullarını karşılamayan beklentilere girer.
Bu aşamada, o zamanki işgalden bağımsız olarak, her şey uyku ve yoğun çalışma koşulları altında dayanacaktır.
2) Durağanlaşma Evresi
Ancak bu süreç giderek yorucu olmaya başlar. İkinci evrede kişi zamanla isteğinin ve umudunun azaldığını hissetmeye başlar. Verdiği çabanın beklentileri karşılamadığını, karşılaştığı güçlüklerden, daha önce umursamadığı ya da yok saydığı bazı noktalardan giderek rahatsız olmaya başladığını görerek duygusal olarak çöküş içine girdiğini fark eder.
3) Engellenme Evresi
Bu fark edişler kişide aşırı engellenmişlik duygusu oluşturur. Bu evrede kişi karşılaştığı tüm olumsuzlukları değiştirmenin zorluğu karşısında kendisini engellenmiş ve çaresiz hisseder. Bu durumda kişi uyum sağlamaya odaklı olarak tüm savunma mekanizmalarını harekete geçirse de yetersiz kalır. Ortaya uyum bozucu savunmalar çıkar ve kişinin sorunla başa çıkma gücünü daha da bozarak tükenmişliği daha da belirgin hale getirir.
Bu dönem gittikçe kişinin kaçınma davranışı geliştirmesine ve kendini geri çekmesine, kişilik özelliklerine bağlı olarak değişik davranışsal tepkiler göstermesine neden olur. Ani öfkelenmeler, karşı çıkmalar, umursamama, ya da aşırı tepki gösterme, şüphecilik gibi güven sorunları ile uyku- iştah bozuklukları ve diğer fiziksel hastalık belirtileri, özellikle de kaygı endişe halinin oluşturduğu solunum ve mide-barsak sistemine ait belirtiler gözlenebilir.
4) Apati Evresi
Tüm çabaların boşa çıkması ise zamanla kişiyi bir tepkisizliğe götürür ki, işte bu son dönemdir. Bu evrede çevresel olaylara duygusal olarak tepki vermede azalma, donuklaşma ve duyarsızlaşma ortaya çıkar. Belirgin bir umutsuzluk hali ve daha önceden inanılan değerlere karşı derin bir inançsızlık hakim olur. Kişinin mesleki ve toplumsal iletişim performansı tamamen düşebilir. Bu dönemde rapor talebi, istifalar, bakım verdiği kişilere karşı ilgisizlik, görevini yerine getirememe sık görülür.
Tükenmişlik Sendromunun Duygusal Belirtileri
İşe yönelik motivasyon kaybı, öz güvende azalma, değersizlik hissi, aşırı şüphecilik, kaygı, huzursuzluk, kendini soyutlanmış hissetme, çabuk öfkelenme, tatminsizlik, konsantrasyon bozuklukları, çaresizlik, zihin karışıklığı ve düzensizlik, bilişsel becerilerde güçlükler yaşama.
Tükenmişlik Sendromunun Davranışsal Belirtileri; İşe geç gitme, sık rapor alma, ani tepkisellik ve eleştiriye aşırı duyarlılık, sinirlilik, sabırsızlık, kurallar konusunda katılık, alınganlık, işle ilgilenmek yerine başka şeylerle vakit geçirme, iş saatlerinde alkol kullanma, işe alkollü gelme, sürekli bir savunma ve suçlama hali, inkâr etme, rasyonelleştirme, çevre ile ilişkilerde bozulmalar.
Tükenmişlik Sendromunun Bedensel Belirtileri; Kişinin kronik yorgunluk, enerji kaybı, uyku bozuklukları, nefes darlığı, mide problemleri yaşaması vb. olarak sıralanabilir.