Sanat, eski zamanlardan beri bilinen rehabilite edici özelliğinin yanı sıra duygu ve düşünceleri ifade etmede oldukça başarılı ve etkili dışavurum aracıdır. Kişilerin, sözel dil aracılığıyla bastırılmış duygularını ve altında yatan çatışmaları ifade etmede zorlanabileceği bilinmektedir. Bu nedenle psikolog ya da psikiyatrlar hasta ile iletişim kurmak açısından sanat gibi dışavurumcu terapi formları kullanışlı olmaktadır. Çünkü sanat, aklın kelimelere uyguladığı bilinçli sansürü bypass edebilecek ve bilinçaltına gizlenmiş olan duygu ve deneyimleri ortaya dökebilecek yapıdadır. Örneğin bir yandan terapötik ilişkiyi yansıtırken diğer yandan bireylerin bastırılmış ve tanınmamış duygularını yansıtır, ruhun bilinçli ve bilinçsiz yönleri arasında diyalogu kolaylaştırır ve bilinçsiz materyale somut biçim verir. Bu açıdan sanat; hem tanı hem de rehabilitasyon süreçlerinde faydalı olabilmektedir. Sanat terapisinin amaçları; bilinçaltına atılmış, baskılanmış duygu ve düşünceleri açığa çıkarmak ve kişilere, bilinçaltı ile ilişkili olan uyumsuz davranış yapıları ve defansları konusunda içgörü kazandırmaktır. İngiliz Çocuk doktoru, psikiyatrist ve psikanalist Winnicott (1971) psikoterapinin bireylerin başkaları ve kendileri ile iletişim hizmeti sağlayan yüksek derecede uzmanlaşmış bir oyun formu olduğunu öne sürmüştür. Winnicott, dışavurumcu terapi formu uygulanan kişinin, dış objeler kullanabildiği bu potansiyel alanın kişinin iç ruhsal gerçekliğini, hayal potansiyelinin örnekleri olarak dışarı çıkardığını düşünmektedir. Yaratıcı etkileşimde kişi, dış fenomenlere çeşitli anlam ve duygular yükleyebilmektedir. Duygularını ve düşüncelerini sözel yolla dışarı vurmada sıkıntı yaşayan bireylerde, dışavurumu kolaylaştırmak için sanat terapisi gibi diğer seçeneklere başvurulması önerilmektedir.[1]
Sanat terapi (Art Therapy), müzik, resim, heykel, hareket dans, drama gibi sanat dallarıyla yapılan bir terapi çeşididir. Terapi sürecinde çeşitli materyaller kullanılır. Sanat terapinin temel amacı bireyin kendini özgürce ifade etmesini, yaratıcılığının artmasını ve estetik yönünün ortaya çıkmasını sağlamaktır. Sanat terapi, ruhsal, gelişimsel, nörolojik, mental ve davranışsal birçok rahatsızlıkta kullanılan bir tedavi yöntemidir. Sanat terapisi modern zamanların icadı değil; kökleri antikçağa kadar uzanan bir terapi yöntemidir. Mağara duvarlarına resim çizmek, ölüleri mumyalamak, tören maskeleri oymacılığı yapmak, parşömenler üzerine resim çizmek, modern zamanlarda grafik çizmek, resim yapmak, hamur ve çamur maddeleri kullanarak bir takım biçimler yaratmak hep sanatla terapinin tarih boyunca süregeldiğini gösteren örneklerdendir.[2]
Amerikan Sanat Terapisi Derneği sanat terapisini; her yaştan bireylerin zihinsel, fiziksel ve duygusal varlıklarını iyileştirmek ve geliştirmek amacıyla sanat yapmanın yaratıcı sürecini kullanan bir ruh sağlığı mesleği olarak tanımlamaktadır. Sanat terapisi alanı umut ve iyileşme sağlamanın yanı sıra katılımcılarına hayatın anlamını bulma konusunda yardım etmek için sanatın potansiyel kaynaklarını ve yaratıcı süreci birleştirmektedir. Sanat terapisinin amacı kişinin korkularını, kaygılarını, huzursuzluk ve mutsuzluklarını defetmek değil, bu olumsuz duyguları bazı yaratıcı modaliteler kullanarak dürüst ifadelere dönüştürmektir. Sanat terapisinin iki temel amacından bahsedilebilir; bilinçaltına atılmış, baskılanmış duygu ve düşünceleri açığa çıkarmak ve kişilere, bilinçaltı ile ilişkili olan uyumsuz davranış yapıları ve defansları konusunda içgörü kazandırmaktır. Sanat terapisinin temel amaçları doğrultusunda adli olgularda iki temel kullanım alanı vardır: 1- Tanı: Sözel iletişim problemi olan olgular için sözel olmayan bir iletişim ve öykü alma yöntemi olarak kullanılmalıdır. Bu olgulara örnek olarak küçük yaş, konuşma-işitme engelli, mental retarde vb verilebilir. 2- Tedavi: Olguların travma sonrası rehabilitasyon ve sosyal hayata adaptasyon aşamalarında oldukça faydalıdır. Sanat terapisi multidisipliner bir alandır, uygulaması bir ekip ve işbirliği gerektirir. Bu ekipte sanatçının yanı sıra, psikiyatrist, psikolog, sosyal çalışmacı, çocuk gelişim uzmanı, nörolog, hemşire, rehberlik ve araştırma uzmanı da yer alabilir. Sanat terapisi çocuklara, gençlere, yetişkinlere, yaşlı yetişkinlere ve ailelere uygulanabilir ve bu uygulamalar bireysel ya da grup olarak yapılabilir. Sanat terapisinin kullanıldığı temel tedavi ve değerlendirme alanları şunlardır: Anksiyete, depresyon, diğer zihinsel, duygusal sorunlar ve bozukluklar, travma sonrası stres bozukluğu, madde kullanımı ve bağımlılığı, aile ve ilişki sorunları, aile içi şiddet ve istismar, sakatlık ve hastalık ile ilgili sosyal ve duygusal zorluklar, travma, kayıplar ve yas, bilişsel, fiziksel ve nörolojik sorunlar, tıbbi hastalıklar ile ilgili psikososyal zorluklar, stresle başa çıkma, hamilelerde anneliğe hazırlık, hiçbir rahatsızlığı olmayan ve kişisel gelişim talebi.[3]
[1] Kar & Toros, a.g.e., 2015.
[2] Çelikbaş Eda, a.g.e., 2019.
[3] Kar & Toros, a.g.e., 2015.